TIPS & TRICKS OM HITTESTRESS BIJ PLUIMVEE TE VOORKOMEN
De warme dagen in mei en de aanhoudende droogte zouden weleens de voorbode kunnen zijn van een hete zomer. Een periode waarin heel wat dieren opnieuw te kampen zullen krijgen met hittestress. Recent startte aan het ILVO het onderzoeksproject Coolchicks dat de pluimveesector wil voorzien van bedrijfsspecifieke hitte-actieplannen. Deze zomer lopen de eerste proeven. In dit artikel worden alvast enkele tips gegeven die je als pluimveehouder kan ondernemen om je dieren zo goed mogelijk te beschermen tegen de hitte.
Pluimvee zeer gevoelig
Belangrijk om te vermelden is dat het ervaren van hittestress niet alleen afhankelijk is van de temperatuur maar ook van de relatieve vochtigheid (RV) (fig.1). Hoe hoger deze is in de stal, hoe sneller de kippen last zullen krijgen van de warmte. Pluimvee is bovendien extra gevoelig voor hittestress gezien kippen niet kunnen zweten. Hun bevedering zorgt voor een extra isolatielaag waardoor ze hun warmte nog moeilijker kwijtraken. Genetische selectie maakte dat deze generatie pluimvee zeer efficiënt is qua productie, maar de dieren hebben daardoor ook een hogere eigen warmteproductie. Daarbovenop is hun ademhalings- en cardiovasculair stelsel niet evenredig ontwikkeld met hun spiermassa. De combinatie van al deze factoren maakt pluimvee een makkelijk slachtoffer van hittestress.
Fig.1: De combinatie van de omgevingstemperatuur en RV in de stal zorgt voor het ontstaan van hittestress. Hoe hoger de RV in de stal, hoe sneller de kippen last kunnen krijgen van hittestress (Bron: Shahzad et al. (2021))
Gevolgen hittestress
Kippen met hittestress vertonen gedragsveranderingen zoals hijgen met open bek, de vleugels van het lichaam houden en minder bewegen. Vaak gaat dit gepaard met een lagere voederopname en groei en een gereduceerde vlees- en ei(schaal)kwaliteit. Om hittestress te reduceren, worden verschillende maatregelen geadviseerd met betrekking tot staltechnieken, voeder- en watermanagement.
Staltechnieken
Ventilatoren creëren een extra luchtverplaatsing die ervoor zorgt dat de kippen hun warmte makkelijker kunnen verliezen. Daarnaast wordt warme lucht uit de stal verdreven. Naast ventilatie kunnen koelsystemen soelaas bieden. Belangrijk is om deze tijdig op te starten! Het meest gebruikte koelsysteem is verneveling waarbij warmte onttrokken wordt aan de lucht via de verdamping van water. Hierbij is het belangrijk om ook de RV in de stal te monitoren, aangezien deze snel kan oplopen en een nefast effect kan veroorzaken (fig.1). Een ander koelsysteem is PAD-koeling waarbij de inkomende lucht door een nat kunststofpakket wordt gestuurd. Doordat de verdamping van water warmte onttrekt aan deze inkomende lucht, zal de temperatuur ervan afnemen. Ook een warmtewisselaar kan zorgen voor koeling van de lucht. Voordeel hierbij is dat de inkomende lucht niet vochtiger wordt. Verder kan men ook het lichtschema aanpassen in de stal en overdag meer donkere momenten (met minder activiteit) voorzien. Tijdens de frissere nacht kunnen dan langere lichtperiodes aangeboden worden zodat de dieren vooral dan voeder opnemen.
(Voeder)additieven
Bepaalde additieven kunnen toegediend worden via het voeder of het drinkwater en kunnen de negatieve effecten van hittestress helpen reduceren. Betaïne en mineralen zoals zink en selenium worden hierbij vaak genoemd. Vitamine A, C en E kunnen, naast andere regulerende functies, de oxidatieve stress (veroorzaakt door de hitte) verminderen door hun antioxidant-werking. Het hijgen van de kippen verstoort hun zuur-base balans. Het gebruik van elektrolyten wordt regelmatig geadviseerd om deze balans te herstellen. Het gaat dan over de toevoeging van o.a. natriumbicarbonaat; ammonium-, kalium en natriumchloride. Probiotica zijn micro-organismen die (bij een gepaste hoeveelheid) een gunstige invloed kunnen hebben op de gezondheid. Ze kunnen de immuniteit verbeteren en het antioxidant-mechanisme versterken. Tegenwoordig wordt ook de mogelijk heilzame werking van fytogenen (plantenextracten) zoals lycopeen, resveratrol, essentiële oliën en kruiden steeds meer benadrukt.
Voedersamenstelling
Het verlagen van het eiwitgehalte in het voeder kan gunstige gevolgen hebben op de warmteproductie van de dieren. Die warmteproductie is immers hoger bij eiwitten dan bij koolhydraten en vetten. Belangrijk is wel om voldoende aminozuren te voorzien. Verder kan een vetverhoging in het voer zorgen voor extra metaboliseerbare energie en kan dit ook de darmtransitie verlagen en op die manier leiden tot een efficiëntere opname van voedingsstoffen.
Kippen proberen hun warmte te verliezen door te hijgen met open bek gezien ze niet kunnen zweten
Voederstrategie
Als alternatieve voederstrategie kan tijdens de koelere momenten een eiwitrijk voeder (met een hogere warmteproductie) gegeven worden en tijdens de warmere momenten een energierijk (maar eiwitarmer) voeder. Deze strategie volgt hetzelfde principe als het aanpassen van de voedersamenstelling. Alleen gaat het hier om een aanpassing tijdens de dag, terwijl de gewijzigde voedersamenstelling over de volledige hittestressperiode wordt toegepast. Bij voederrestrictie wordt ervoor geopteerd om géén voeder te verstrekken op de warmste momenten van de dag. Op die manier wordt de bijkomende warmteproductie van de vertering vermeden.
Drinkwatermanagement
Ook in het drinkwater worden regelmatig additieven gebruikt. Het gaat hier dan vooral om de eerder besproken additieven zoals vitamines (vnl. vitamine C) en elektrolyten, maar ook sorbitol en L-carnitine. Verder is het uiterst belangrijk dat het drinkwater proper en koel is.
Vroege-hitte conditionering
Vroege-hitte conditionering is een relatief nieuwe techniek waarbij de kippen al op jonge leeftijd toleranter worden gemaakt aan hittestress. Dit gebeurt bvb. door embryo’s en/of jonge kuikens bloot te stellen aan hogere omgevingstemperaturen. Dit zou leiden tot bepaalde aanpassingen in het lichaam die ervoor zorgen dat de dieren op latere leeftijd meer bestand zijn tegen hitte.
Hitte-actieplannen
Bovenstaande adviezen zijn grotendeels reeds gekend en uiteraard zeer waardevol maar meer inspanningen zijn vereist om de dieren in de toekomst te (blijven) vrijwaren van hittestress. Naast specifieke kennis ontbreekt een bedrijfsspecifiek hitte-actieplan met concrete verbeterstrategieën voor de Vlaamse pluimveehouder. Dat is een van de doelstellingen van het Coolchicks-project (kader).
Tekst: Renée De Baets & Evelyne Delezie (ILVO) - Karolien Langendries (PLUIMVEELOKET)
Publicatiedatum: juni 2022